PANEL CIĄŻOWY

Ciąża jest okresem zwiększonego ryzyka wystąpienia chorób, które nieleczone mogą stanowić zagrożenie zarówno dla matki jak i dla rozwijającego się płodu. W szczególności należy tu wymienić takie choroby jak: cukrzycę ciężarnych, nadciśnienie, infekcje dróg moczowych, ostre stany niedoborowe zwłaszcza żelaza, wapnia, białka.

Morfologia
W ciąży wzrasta objętość krwi krążącej o ok. 30%, co spowodowane jest przede wszystkim zwiększeniem zawartości wody. Dochodzi do rozcieńczenia osocza i komórkowych składników krwi pomimo wzrostu objętości erytrocytów o ok. 20%. Ta pozorna niedokrwistość określana jest jako “ zmiany oczekiwane” w ciąży.
Powszechnie występującym powikłaniem ciąży jest prawdziwa niedokrwistość, której główną przyczyną jest zwiększone zapotrzebowanie matki i płodu na żelazo i inne elementy potrzebne w procesie krwiotworzenia. Problem niedokrwistości ma duże znaczenie praktyczne i jej rozpoznanie często wymaga natychmiastowego leczenia. Ponieważ wartości parametrów hematologicznych zmieniają się w przebiegu ciąży, badanie morfologii krwi powinno być wykonywane w odstępach 4 – 6 tygodniowych. Kontrola parametrów hematologicznych powinna być wykonywana również przed zajściem w ciążę i po porodzie.

Mocz – badanie ogólne
Najczęstszym zaburzeniem związanym z nerkami i układem moczowym u kobiet w ciąży są infekcje. Ucisk płodu powoduje zaburzenie równomiernego odpływu moczu z nerek i zwiększa ryzyko infekcji wstępujących. Podstawowym badaniem diagnostycznym jest badanie składu chemicznego i osadu moczu.

Glukoza
W ciąży następują zmiany metaboliczne glukozy wywołane zmianami hormonalnymi ciężarnej i wzrostem insulinooporności. U niektórych kobiet zmiany te mogą prowadzić do wystąpienia cukrzycy ciążowej, która stanowi zagrożenie dla płodu i matki. Monitorowanie przebiegu ciąży pod kątem ryzyka cukrzycy ciążowej jest jednym z kluczowych problemów diagnostyki laboratoryjnej kobiet w ciąży. Badania obejmują oznaczenie glukozy w osoczu na czczo na początku ciąży i wykonanie testu obciążenia glukozą w 24 – 28 tygodniu ciąży.

Grupa krwi i alloprzeciwciała
Konflikt serologiczny w układzie Rh i ABO jest przyczyną choroby hemolitycznej noworodków. Układ grupowy Rh ma największe znaczenie w powstawaniu tej choroby. W związku z tym wprowadzono program profilaktyki konfliktu RhD. Już po rozpoznaniu ciąży lekarz zleca oznaczenie grupy krwi wraz z czynnikiem Rh. Około 12. tygodnia ciąży każda kobieta (bez względu na grupę krwi oraz czynnik Rh) powinna zostać poddana badaniu na obecność przeciwciał anty-Rh. W zależności od otrzymanych wyników alloprzeciwciał badania powtarza się według zaleceń lekarza:

• jeśli w badaniu w 12. tygodniu ciąży nie stwierdzi się obecności przeciwciał anty-Rh, badanie to należy powtórzyć między 28. a 30. tygodniem ciąży;
• jeśli jednak badanie przeprowadzone w 12. tygodniu ciąży wykaże obecność przeciwciał anty-Rh, konieczne jest określenie ich rodzaju oraz dokładnego poziomu. Następnie badanie należy powtarzać według zaleceń lekarza (przeważnie co 4 tygodnie).

Choroby infekcyjne kobiet w ciąży
Choroby infekcyjne kobiet w ciąży należy rozpatrywać w aspekcie bezpośredniego niebezpieczeństwa i odległych następstw jakie niosą one dla matki i dziecka. Najważniejsze infekcje, których następstwem są wrodzone choroby płodów i noworodków to toksoplazmoza, różyczka i cytomegalia. Wymienione infekcje często ujawniają się później w postaci uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego oraz innych narządów, a szczególnie narządu wzroku i słuchu. Największe ryzyko dla płodu wynika z infekcji przypadających na początkowy okres ciąży.

Toksoplazmoza
Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą wywoływaną zarażeniem pierwotniakiem Toxoplasma gondii. Najczęstszą drogą zarażenia pasożytem jest spożywanie mięsa i jego przetworów w stanie surowym i półsurowym. Duże znaczenie ma wykrywanie infekcji T. gondii w kontekście planowanej ciąży. Skutkiem zarażenia płodu mogą być: obumarcie płodu i poronienie, przedwczesny poród oraz powikłania ujawniające się po wielu latach od momentu inwazji pasożyta. Wczesne rozpoznanie pierwotnej toksoplazmozy kobiety ciężarnej i podjęcie intensywnego leczenia zapobiega występowaniu powikłań ciąży i uszkodzenia płodu.
Podstawą diagnostyki toksoplazmozy jest badanie obecności swoistych przeciwciał. Przeciwciała klasy IgM osiągają maksimum w pierwszych tygodniach od zarażenia, po czym poziom ich spada. Przeciwciała klasy IgG osiągają najwyższy poziom między 2 a 3 miesiącem od zarażenia, w niskich mianach przeciwciała te utrzymują się do końca życia. Ponieważ najgroźniejsze konsekwencje wiążą się z infekcją w okresie ciąży, dlatego diagnostyka toksoplazmozy powinna być wykonana w pierwszych latach po osiągnięciu wieku prokreacyjnego. Umożliwi to wykrycie nabytej odporności i zapewni bezpieczne urodzenie zdrowego dziecka.

Różyczka
Zespół powikłań zakażenia różyczką określany jest mianem „ triady różyczkowej” czyli współistnienie zaćmy, głuchoty i wad rozwojowych serca. W wyniku infekcji wirusem różyczki w krwi pojawiają się przeciwciała IgG i IgM. Przeciwciała IgM wykrywa się w 4 -5 tygodniu od początku choroby. Przeciwciała IgG zazwyczaj występują całe życie. W wykrywaniu infekcji wirusem różyczki i określaniu stopnia odporności na różyczkę zasadnicze znaczenie ma oznaczanie poziomu przeciwciał IgM i IgG.

Cytomegalia
Zakażenie wirusem cytomegalii może przebiegać bezobjawowo lub z obrazem chorobowym przypominającym mononukleozę. U kobiet zarażonych po raz pierwszy w ciąży, może w około 1/3 przypadków dojść do wrodzonego zakażenia płodu, które w 10% przebiega z żółtaczką, powiększeniem wątroby i śledziony oraz bezpośrednim zagrożeniem życia. U noworodków tych w późniejszym okresie życia mogą wystąpić upośledzenia wzroku i słuchu oraz opóźnienia rozwoju umysłowego. W diagnostyce zakażeń wirusem cytomegalii podstawowe znaczenie ma oznaczanie poziomu swoistych przeciwciał klasy IgM i IgG.

HIV
Istotnym problemem związanym z HIV jst to, że ilość rzeczywistych zakażeń jest znacząco większa od rozpoznanych zakażeń. W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby zakażeń wirusem HIV i zachorowań na AIDS w populacji ogólnej. Najbardziej niebezpiecznym źródłem zakażenia wisem HIV jest krew. Diagnostyka przesiewowa zakażeń HIV opiera się na stwierdzeniu obecności w surowicy swoistych przeciwciał. Testy na obecność wirusa HIV wykonuje się u osób przed zabiegami lub innymi procedurami medycznymi. Wykrycie infekcji HIV u kobiety w ciąży pozwala na skuteczne zapobiganie przeniesienia infekcji na dziecko. Przeniesienie HIV z matki na dziecko możliwe jest podczas ciąży , porodu, a także w następstwie karmienia piersią.

HCV przeciwciała
Liczba zakażonych wirusem zapalenia wątroby typu C jest znacząco większa od rozpoznanych zakażeń, ponieważ blisko 80% infekcji przebiega bezobjawowo. Zakażenia HCV szerzą się podobnie do zakażeń wirusem HIV. Podstawowym testem przesiewowym służącym do wykrywania zakażenia HCV jest metoda umożliwiająca wykrycie obecności swoistych przeciwciał- anty HCV. Takie badania wykonuje się u osób kierowanych do zabiegów chirurgicznych i ze wskazań lekarskich.

HBS antygen
WZW typu B, inaczej żółtaczka wszczepienna lub zapalenie wątroby typu B to choroba wywoływana przez wirus HBV. Do zakażenia może dojść przede wszystkim poprzez kontakt z krwią ale możliwa jest również infekcja u kosmetyczki czy fryzjera.
Jeśli kobieta w ciąży jest nosicielką wirusa HBV, do zakażenia dziecka może dojść podczas ciąży lub porodu. Aby zapobiec konsekwencjom takiego zakażenia dziecko po urodzeniu musi otrzymać zastrzyk z immunoglobuliny i pierwszą dawkę szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Dlatego każda kobieta między 33 a 37 tygodniem ciąży jest kierowana na badanie HBS antygen. Dodatni wynik badania przesiewowego wymaga wykonania testu potwierdzenia.

WR
WR to badanie serologiczne wykonywane w celu wykrycia przeciwciał skierowanych przeciwko krętkowi blademu, czyli bakterii wywołującej kiłę. Kiła jest chorobą niebezpieczną zwłaszcza dla kobiet w ciąży. Wczesne wykrycie choroby tzn. przed 16 tygodniem ciąży, umożliwia skuteczne leczenie antybiotykowe. Dlatego badanie WR w kierunku kiły to obowiązkowe badanie w ciąży. Odczyn WR oznacza się na początku ciąży i powtarza się go w 37 tygodniu ciąży.